AMEA-nın Biofizika İnstitutunda koronavirus və ondan qorunma yollarına dair müzakirələr aparılıb

AMEA-nın Biofizika İnstitutunda koronavirus (COVID-19) və ondan qorunma yolları haqqında müzakirələr aparılıb və bir sıra vacib məlumatların ictimaiyyətə çatdırılması vacib hesab edilib.

Koronaviruslar ümumi soyuqdəymə kimi tənəffüs yollarının xəstəliklərinə səbəb olan virusların böyük bir ailəsidir. Bu viruslar dünya miqyasında heyvanlar arasında yayılıb. Nadir hallarda, koronaviruslar inkişaf edərək heyvanlardan insanlara yayıla bilir. Bu nadir hadisələrdən biri Çinin Uxan şəhərində COVID-19-un insanları yoluxdurmasıdır. COVID-19 SARS və MERS kimi RNT tərkibli koronaviruslardandır.

COVID-19-un daha böyük ərazilərə yayılması ilə onun simptomlarının qriplə müqayisəsi aparılıb. Onların hər ikisi tənəffüs yollarının xəstəliyinə səbəb olur, lakin bu iki virus arasında, eləcə də onların necə yayılması arasında mühüm fərqlər vardır. COVİD-19 qrip virusuna nisbətən təqribən 3 dəfə artıq sürətlə yayılır ki, bu da xəstələrin sayını kəskin artırır. Bəzi ölkələr çoxlu sayda xəstəni müayinə etmək iqtidarında deyillər.

Azərbaycanda isə COVİD-19-a yoluxanların sayı çox azdır və dövlətin gördüyü radikal qabaqlayıcı tədbirlər bu xəstəliyin nisbətən tez aradan qaldırılacağını dəməyə əsas verir. Bununla yanaşı, fərdlərin dezinfeksiya işlərinə ciddi yanaşmasının böyük əhəmiyyəti vardır.

Əksər koronavirusların simptomları burun axması, öskürək, boğaz ağrısı və bəzən yüksək temperatur kimi yuxarı tənəffüs yollarının xəstəliklərinə bənzəyir. Koronavirus yoluxması aşağı tənəffüs yollarına (nəfəs borusu və ağciyərlərə) yayılarsa, bu, xüsusilə yaşlı insanlarda, ürək xəstəliyi olan insanlarda və ya immun sistemi zəifləmiş insanlarda sətəlcəmə (pnevmoniya) səbəb ola bilər.

Koronavirusa qarşı necə davranmalı?

Koronavirus yoluxmasına qarşı xüsusi müalicə vasitəsi və ya vaksin (peyvənd) yoxdur və yoluxmuş əksər insanlar bu xəstəlikdən özləri sağalır. Koronavirus simptomları olan şəxslər vaxt itirmədən həkimə müraciət etməlidir. Bununla yanaşı, koronavirus yoluxmasının qarşısını almağa kömək etmək üçün ümumi soyuqdan qorunmaq üçün edilən qabaqlayıcı tədbirlərə riayət olunması vacibdir:

• Əlləri sabun və ilıq su ilə yumalı və ya alkoqol tərkibli əl təmizləyicisi ilə yaxşıca silməli;
• Əlləri və barmaqları gözlərdən, burun və ağızdan uzaq saxlamalı;
• Yoluxmuş insanlarla yaxın təmasda olmaqdan çəkinməli;
• İctimai nəqliyyatdan və digər qələbəlik olan yerlərdən imkan daxilində az istifadə etməli;
• İmkan daxilində alış-verişi onlayn etməli və ya ödəmələri elektron yolla, plastik kartlar vasitəsilə həyata keçirməli. (Nəğd pul sellüloza lifləri ilə zəngin materialdan olduğundan onlar sellüloza lifləri arasında potensial virus daşıyıcısıdır. Azərbaycanda banklar nəğd pulları dezinfeksiya etsələr də, xəstə insanlarla təmas nəticəsində koronavirus bu yolla da yayıla bilər. Ona görə küçə ticarətindən yayınmaq məsləhətdir).

Xüsusi qeyd etmək lazımdır ki, bir çox hallarda COVID-19-a yoluxmuş insanlarda xəstəlik simptomları olmur və onlar daşıyıcı rolunu oynayırlar. Ona görə də hər bir insanın dezinfeksiya qaydalarına rəiyyət etməsi olduqca vacibdir.

Koronavirus yoluxması zamanı və simptomları yüngülləşdirmək üçün soyuqdəyməyə qarşı edilən müalicəni etmək lazımdır:

• Bolluca istirahət etməli;
• Çox maye qəbul etməli, dehidrasiyadan yayınmalı;
• Boğaz ağrısı və hərarətə qarşı dərman qəbul etməli; (Lakin uşaqlara və 19 yaşdan kiçik gənclərə aspirin əks göstəriş olduğundan, həkim məsləhəti olmadan ibuprofen-dən istifadə edilməməlidir. Həkimlə məsləhətləşdikdən sonra asetaminofen tərkibli həblərdən istifadə edilməlidir).
• Nəmləndirici və ya parlı duş da iltihablı boğaz ağrılarını sakitləşdirməyə kömək edə bilər.

İmkan daxilində ətrafda olan vasitələrindən, alətlərdən və s. istifadə edərkən müxtəlif sterilləşmə metodlarından müntəzəm istifadə edilməlidir. Sterilləşmə metodlarına aşağıdaklar daxil edilə bilər:

• Kiçik məsaməli (nano ölçüdə) filtrlərdən süzməklə maye dərman preparatlarını sterilləşdirmək olar;
• Termal sterilləşmə metodlarından (qızdırmaq, qaynatmaq, təzyiq altında sterilləşmə və s.) istifadə etməklə metal, saxsı, şüşə və ya digər sudan qorxmayan materialları sterilləşdirmək olar;

Bəzi materialları ultrabənövşəyi (UV) işıqla şüalandırmadan istifadə etməklə sterilləşdirmək olar. Bir qayda olaraq, UV ətrafda işıq şüalarına məruz qalan bütün zülal və nuklein turşusu molekullarını (virusun quruluş blokları) denaturasiya edir. Məsələn, Çində COVID-19 yoluxmasından sonra potensial virus daşıyıcısı olan pul əskinazlarının sterilləşdirilməsində ultrabənövşəyi işıqdan və ya yuxarı temperaturlu termik emaldan istifadə edilib və onlar yenidən dövriyyəyə buraxmazdan öncə qapalı şəraitdə iki həftəyə qədər müddətdə saxlanılıb. Lakin UV ilə sterilizasiyanın çatışmayan cəhəti odur ki, o, yalnız nazik bir təbəqəni (səthi) sterilləşdirə bilir.

Sterilləşmənin potensial səmərəli variantı böyük həcm və kütlədə olan materiallar üçün Gamma aparatından istifadə etməklə Gamma şüalandırmadır. Bu sterilləşmə metodu müxtəlif mənşəli metal, parça və kağız mənşəli bütün materialları sterilləşdirə bilir. Bu zaman materialın mexaniki keyfiyyətində olan azalma 5 faizdən az təşkil edir. Yoxlanılmış əksər viruslar üçün Gamma şüalarının təsir etmə intensivliyi 0.5 Mrad-dan 2 Mrad qədər olur. Məsələn, SARS-koronovirus kimi dözümlü viruslarda bu 1 Mrad-dan başlayır. 2 Mrad kifayət edir ki, qısa zaman ərzində təsiretmə ilə bütün koronaviruslar (həmçinin əksər DNT və RNT tərkibli viruslar) geriyə dönməyən şəkildə denaturasiya olunsun.

Gamma şüaları Cobalt-60 (60 Co) və ya Sezium-137-in (137 Cs) öz-özünə dağılması ilə meydana gəlir. Bu üsul yüksək nüfuz etmə qabiliyyətinə malik olan və tez-tez istifadə olunan sterilləşdirmə metodudur. O, qaz, maye, bərk halda olan materialların, homogen və heterogen sistemlərin, birdəfəlik tibbi avadanlıqların, məsələn, şprislərin, iynələrin, kannulaların, sıxlıq materialların, kosmetikanın və s. sterilləşməsində istifadə edilir. Bu şüalar bir çox materiallarda asanlıqla tətbiq oluna bilir, lakin polivinil xlorid (PVC), asetal və politetrafluoroetilen (PTFE) ilə uyğunluq təşkil etmir.

18 Mart 2020

Paylaş