Biofizika İnstitutunda mühüm elmi nəticələr əldə edilib

Cari ildə AMEA-nın Biofizika İnstitutunda aparılan elmi tətqiqatlar nəticəsində bir sıra mühüm elmi nəticələr əldə edilib.

Mühüm nəticə № 1:

Mühüm nəticənin əsaslandırılması:

Xərçəng xəstəlikləri, xüsusən də ağciyər karsinoması, dünyada ən çox ölümə səbəb olan amillərdən biridir. Artıq iki ildən çoxdur ki, bütün dünyada COVİD-19 (və ya SARS-CoV-2) pandemiyası baş verir və istər iqtisadiyyatda, istərsə də gündəlik sosial həyatda çox ciddi fəsadlar verməkdədir. Təqdim olunan tədqiqat işində düyü kəpəyinin hidrolizi yolu ilə alınan bioloji aktiv Glu-Gln-Arg-Pro-Arg pentapeptidinin multifunksional xassələrə malik olduğu göstərilmişdir. Müasir molekulyar doking metodundan istifadə etməklə Glu-Gln-Arg-Pro-Arg kationik pentapeptidinin hüceyrə səthində olan α5β1 və αIIbβ3 inteqrinlərlə yüksək dərəcədə birləşmə (dissosiasiya konstantları müvafiq olaraq 90 nM və 180 nM təyin edilmişdir) xüsusiyyəti göstərilmişdir. Bu inteqrinlər həm xərçəngin metastatik yayılmasında, həm də COVİD-19 infeksiyasının hüceyrə daxilinə keçməsində mühüm rol oynayır. Bundan başqa Glu-Gln-Arg-Pro-Arg peptidinin SARS-CoV-2 virusunun Mpro və S-zülalına, həmçinin virusun sahib hüceyrə səthində yerləşən ACE2 reseptoruna birləşməsi müşahidə edilmişdir. Beləliklə, Glu-Gln-Arg-Pro-Arg pentapeptidi həm xərçəng xəstəliklərinin inkişafının qarşısının alımasında, həm də COVİD-19 virusuna qarşı mübarizədə çox mühüm əhəmiyyət kəsb edə bilər. Glu-Gln-Arg-Pro-Arg pentapeptidində D-izomer dəyişmələri ilə onun müxtəlif funksional aktivliyinin modulyasiya edilməsinin mümkünlüyü göstərilmişdir. Müxtəlif nəzəri və spektroskopik üsullarla Glu-Gln-Arg-Pro-Arg pentapeptidinin və onun D-izomerlərinin struktur xüsusiyyətləri müəyyən edilmişdir. Beləliklə, Glu-Gln-Arg-Pro-Arg pentapeptidi çoxfunksiyalı olaraq həm xərçəng xəstəliklərinin müalicəsində, həm də COVİD-19 virusuna qarşı mübarizədə istifadə oluna bilər.

Mühüm nəticə: (AMEA, AR SN Milli Onkologiya Mərkəzi, Bakı Dövlət Univeristeti və TUBİTAK ilə birgə tədqiqatlar nəticəsində alınmışdır).

Molekulyar doking tədqiqatları göstərir ki, kationik Glu-Gln-Arg-Pro-Arg pentapeptidi və onun D-izomerləri multifunksional olmaqla həm anti-xərçəng, həm də anti-COVİD-19 agenti rolunu oynayır. Bu xassələr onların inteqrinlərlə (α5β1 və αIIbβ3), virusun Mpro, S-zülalları və onun sahib hüceyrə səthində olan ACE2 reseptoru ilə birləşmə xüsusiyyətlərindən irəli gəlir. Pentapeptiddə D-izomer əvəz edilməsi aparmaqla onun funksiyalarını modulyasiya etməyin mümkünlüyü göstərilmişdir.

Mühüm nəticənin tətbiq sahəsi:

Tədqiqatların nəticələri göstərir ki, Glu-Gln-Arg-Pro-Arg pentapeptidi və onun D-izomerləri onkoloji xəstəliklərdə və COVİD-19 virusuna qarşı mübarizədə istifadə oluna bilər.

İcraçılar: AR SN Milli Onkologiya Mərkəzi, akademik Cəmil Ə. Əliyev;

AMEA, Biofizika İnstitutu: AMEA-nın müxbir üzvü, f.r.e.d., professor Oktay Qasımov, kiçik elmi işçi Mətanət Mansurova (Baxışova);

Bakı Dövlət Universiteti, Fizika Problemləri İnstitutu: f.r.e.d., professor Niftalı Qocayev, aparıcı elmi işçi, f.e.d., dosent Gülşən Ağayeva, aparıcı elmi işçi, f.ü.f.d. Ülkər Eminzadə (Ağayeva).

Nəticə aşağıda göstərilmiş məqalədə əhatə olunub:

Gasymov O.K., Celik S., Agaeva G., Akyuz S., Kecel-Gunduz S., Qocayev N.M., Ozel A.E., Agaeva U., Bakhishova M., Aliyev J.A., Evaluation of anti-cancer and anti-Covid-19 properties of cationic pentapeptideGlu-Gln-Arg-Pro-Arg, from Rice Bran protein and its D-isomer analogs through molecular docking simulations // Journal Mol. Graphics and Modeling, 2021, 108, 107999. (IF= 2.518) 

Mühüm nəticə № 2:

Mühüm nəticənin əsaslandırılması:

Yaşla əlaqəli neyrodegenerativ xəstəliklər (Alzheymer, Parkinson və sair) yaşlı nəsildə ən çox yayılan xəstəliklərdən biridir. Bu xəstəliklərin ilkin xarakterizə edilməsindən 200 ilə yaxın vaxt keçməsinə baxmayaraq, bu gün də neyrodegenerativ xəstəliklərə qarşı effektiv mübarizə üsulu yoxdur. Buna görə də gələcək üçün çox bədbin proqnozlar verilir. Gözlənilir ki, 2040-cı ilə qədər neyrodegenerativ xəstəliklər üzrə ölüm halları xərçəng xəstəliklərini üstələyərək birinci sıraya çıxacaq. Neyrodegenerativ xəstəliklər ilk növbədə insan beyninin müxtəlif hissələrində müəyyən zülalların qeyri-nativ beta-amiloid əmələ gətirməsi ilə əlaqədardır. Xüsusi qeyd edilməlidir ki, bu gün 40-a yaxın müxtəlif xəstəliklərin törətdiyi fəsadlar beta-amiloidlərlə əlaqələndirilir. Ona görə də neyrodegenerativ xəstəliklərdə müşahidə olunan beta-amiloid əmələ gəlməsinin qarşının alınması və artıq yaranmış amiloidləri parçalamaq üzrə tədqiqatlar mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Mühüm nəticə: (AMEA və CNR (İtaliya) ilə birgə tədqiqatlar nəticəsində alınmışdır).

Zülalların beta-amiloid əmələ gətirmə xüsusiyyətlərinin genişmiqyaslı tədqiqatlarını aparmaq üçün zülal modeli yaradılmış,ilk dəfə olaraq, Fusidik turşusunun istər termik, istərsə də alkoqolla stimulyasiyası nəticəsində beta-amiloid əmələ gəlmə prosesinin qarşısının alınması göstərilmişdir. Ən başlıcası Fusidik turşusunun artıq əmələ gəlmiş beta-amiloidləri parçalaya bilmə qabiliyyəti göstərilmişdir. Fusidik turşusu cərrahiyyə əməliyyatı zamanı katarakt xəstələrindən götürülmüş bərk göz bülluru materiallarında müsbət nəticələr vermiş və termik prosesdə yaranan amiloidlərin parçalanması qeydə alınmışdır. İndiyə qədər Alzheymer, Parkinson və digər beta-amiloidin əmələ gəlməsi ilə müşahidə olunan xəstəliklərin terapiyası beta-amiloid əmələ gəlmə prosesinin yavaşlanmasından ibarət idi. Lakin, yeni alınan nəticələr artıq bu xəstələrdə ən azından nisbi sağalma üçün yeni perspektivlər açır.

Mühüm nəticənin tətbiq sahəsi:

Tədqiqatlar göstərir ki, uzun müddətdir ki, antibiotik kimi tanınan Fusidik turşusu neyrodegenerativ xəstəliklərin və göz billuru kataraktının müalicəsində istifadə oluna bilər.

İcraçılar: AMEA, Biofizika İnstitutu: AMEA-nın müxbir üzvü, f.r.e.d., professor Oktay Qasımov, kiçik elmi işçi Aidə Məmmədzadə, kiçik elmi işçi Mətanət Mansurova (Baxışova), mühəndis Aytac Məmmədova (Quliyeva).

Nəticə aşağıda göstərilmiş məqalədə əhatə olunub:

Gasymov O.K., Mammedzade A.M., Bakhishova M.J., Guliyeva A.J., Ragona L., Molinari M., Sodium Fusidate Prevents Protein Aggregation of Silk Fibroin and offers new perspectives for human lens material disaggregation // Biophysical chemistry, 2021, 279, 106680 (IF= 2.352)

Mühüm nəticə № 3:

Mühüm nəticənin əsaslandırılması:

Tədqiqatda məqsədimiz intoksikasiya fonunda hipoksiyanı araşdırmaq olduğu üçün, COVİD-19 keçirmiş pasiyentlərin qanında onun törətdiyi fəsadlar təhlil olunmuşdur. Inkubasiya mühitində (0,15 M natrium-fosfat buferində, pH 6,9-7,5 diapazonunda 37oC) pH-ın turş tərəfə sürüşməsi ilə 5 tədqiqat qrupundan: 1-ci – kontrol (praktiki sağlam insanlar), 2-ci – ürək-damar patologiyaları (ÜDP), 3-cü – piylənmə, 4-cü – II tip diabet və 5-ci – statinlərə qarşı allergiyalı + (ÜDP) pasiyentlərdən təcrid olunmuş eritrositlərdə Na+/K+-ATP-aza aktivliyinin ən əhəmiyyətli dəyişilmələri 5-ci qrupda (35% azalıb) müşahidə edildi. İnkubasiya şəraitində ən intensiv oksidləşmə prosesləri (malonildialdehid səviyyəsi) 2-ci (ÜDP – 100% artma), 4-cü (Diabet tip2 – 90% artma) və 5-ci (ÜDP + allergiya – 130% artma) qrupların eritrosit membranlarının lipidlərində müşahidə olunmuşdur. Dəyişən pH-ın təsirinə ən davamlı 3-cü qrupun (piylənmə) Na+/K+-ATP-azası idi, burada kontrolla müqayisədə (pH 7,4) 17% azalma qeyd edildi. Bu qrupun eritrositlərində pH 6,9-da MDA səviyyəsi kontrolla (pH 7,4) müqayisədə 60% artmışdır.

Mühüm nəticə:

Virus infeksiyası fonunda allergik reaksiyaların kəskinləşməsi ilə eritrositlərdə artan lipid peroksidləşməsi Na+/K+ATP-azanın funksional aktivliyində ciddi pozulmalara yol açır və əldə olunmuş nəticələr COVİD-19 keçirmiş pasiyentlərin vəziyyətinin qiymətləndirilməsində Na+/K+-ATP-aza fermentinin aktivliyinin dəyişməsinin vacib bir markeri olduğunu göstərir.

Mühüm nəticənin tətbiq sahəsi:

Tədqiqatda əldə edilən məlumatlar COVİD-19 xəstələrinin vəziyyətinin ağırlığını qiymətləndirmək və lazım gəldikdə müalicə taktikasını dəyişdirmək üçün istifadə edilə bilər.

İcraçılar: böyük elmi işçi, b.ü.f.d. Sevinc Cəfərova, böyük elmi işçi, b.ü.f.d. Ruhiyyə Quliyeva

Nəticə aşağıda göstərilmiş məqalədə əhatə olunub:

Джафарова С.А., Аднаев С.А., Гулиева Р.Т., Джафар Н.Х. Роль Na+/K+-АТФазы в развитии гипонатриемии при гипоксическом стрессе у пациентов с SARS-CoV-2 // ж. Бюллетень экспериментальной биологии и медицины, 2021, т.172, № 9c. 268-272. İF= 0.804

08 Dekabr 2021

Paylaş