Selen COVID-19 və digər virus xəstəliklərinə qarşı effektivdir

AMEA-nın Biofizika İnstitutunun əməkdaşları – b.e.d. Tokay Hüseynov və b.ü.f.d. Ruhiyyə Quliyeva ətraf mühit amillərindən birinin (Selenium statusu) COVID-19 genomunun bir hissəsi olan HİV/AİDS-in inkişafına və patogenliyinə təsiri barədə mövcud tədqiqatlar əsasında araşdırma aparıblar.

Çoxsaylı tədqiqatların nəticələri göstərib ki, kimyəvi elementlərdən biri olan Selenin (Se) insan qidasında çatışmazlığı, dövrümüzün ən çox yayılmış virus xəstəliklərinin inkişafına səbəb ola bilər.

Hantavirus kimi təhlükəli virus xəstəlikləri, ürək-damar sisteminə ciddi zərər vuran Coxsackie (Hantavirus), quş qripi və Ebola tipli digər viruslar COVID-19-a bənzər simptomlara malikdir. Ürək əzələsinin zədələnməsi, diabet xəstələri üçün təhlükə hesab edilən qanın sistematik hiperkoaqulyasiyası, həmçinin qəfil tənəffüs dayanmasına səbəb olan trombositlərin sıxılması və s. xüsusilə təhlükəlidir. Bütün hallarda xəstələrin orqanizmində Selenin çatışmazlığı müşahidə olunur.

Selenin dərman kimi istifadə edilməsi (əsasən natrium selenit şəklində) xəstələrin vəziyyətinin əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşmasına, hətta tam sağalmasına (Koksaki virusu – Keshan əyaləti, Çin) səbəb olmuşdur. HİV/QİÇS infeksiyasının mənfi təsirinə ən çox məruz qalan ölkələrdə isə (Cənubi Qərbi Afrika), yoluxmanın HİV vəziyyətindən QİÇS vəziyyətinə keçməsinin qarşısını alan ən əhəmiyyətli dərmanlardan biri məhz Selen olmuşdur.

Aparılan tədqiqatlar nəticəsində müəyyən olunmuşdur ki, COVID-19 üzrə ölüm hallarının əsas səbəbini ürəyin və ürək-damar sisteminin zədələnməsi təşkil edir. Ölüm hallarının 50%-dən çoxu miokardın zədələnməsi (Koksaki virusunun aktivləşməsinin başlıca əlaməti) və hipoksiya və ya asfiksiya ilə nəticələnən qanın sistemli qlobal laxtalanması ilə əlaqədardır. Bu sahədə aparılan tədqiqat işlərinin analizi əsasında belə nəticəyə gəlmək olar ki, H1N1 qripinin yayıldığı dövrdə qanda Selenin miqdarı və qlütationperoksidaza fəallığı normal səviyyədə olan pasiyentlər bu xəstəliyi daha yüngül formada keçirmişdir. Aparılan model təcrübələri (siçanlar üzərində təcrübələr) zamanı analoji nəticələr əldə olunmuş, Selen qəbul edən siçanlarda ölüm halları digərlərindən 3 dəfə az müşahidə olunmuşdur. Sonradan А(H3N2) qrip virusu üçün də eyni nəticələr əldə edilmişdir. Çində aparılan son epidemioloji tədqiqatlar göstərir ki, saçda olan Selenin miqdarı ilə sağalma arasında aşkar korrelyativ əlaqə mövcuddur. Selen statusunun aşağı olduğu hallarla müqayisədə, sağalmanın 3 dəfə artması müşahidə edilir. Bu zaman xəstəliyin gedişatının yumşalması ən vacib göstərici hesab olunur.

Hazırda Selenin (natrium selenit) COVID-19 virusundan müdafiəsinin bir neçə mümkün mexanizmi mövcuddur. Natrium selenit izomerazanın zülal disulfidinin bərpa olunma reaksiyasını inhibasiya edir. Onun PD1 enzimi qlikozülal ilə “sahib” hüceyrənin membranının əlaqəsini təmin edir. Həmin hüceyrə üzərindən virusun RNT-si “sahib” hüceyrəyə nüfuz edir.

Müəyyən olunmuşdur ki, selenenzim tioredoksin reduktazaya (TPrx) malik olan virus RNT-si DNT nüsxəsini çıxarmaq yolu ilə virusun mRNT-si “sahib” hüceyrəyə nüfuz edir, endogen selen ehtiyatlarını azaldır, bu isə orqanizmin immunitetinə faciəvi təsir göstərir. Selen zülalların, xüsusən də TPrx-in funksiyasını dəstəkləmək üçün əlavə Selen tələb olunur. Bu, COVID-19 virusuna yoluxmuş transgen siçanlar üzərində aparılan təcrübələrdə aşkar edilmişdir.

Həmçinin COVID-19 virusuna yoluxma zamanı NF-kB faktorunun ─ nüvə kappının fəallaşması baş verir, bu da apoptozun inkişafını şərtləndirir, halbuki selen NF-kB faktorunun fəallığını ingibirləşdirən vasitələrdən biridir. Bu eyni zamanda COVID-19 virusuna yoluxmuş siçanlar üzərində aparılan təcrübələrdə müşahidə olunmuşdur.

COVID-19 virusunun faciəvi nəticələri əsasən qan laxtalanması ilə əlaqəlidir, natrium selenit isə tromboksanın əmələ gəlməsini ingibirləşdirən, tromb yaranması əleyhinə olan xassəyə malikdir. Eyni zamanda müəyyən olunmuşdur ki, COVID-19 virusuna yoluxma zamanı insultun inkişafı ilə birbaşa əlaqəli olan trombopeniya baş verir.

Bütün bunlar isə onu deməyə əsas verir ki, COVID-19 virusuna qarşı həssaslıq və onun fəsadları orqanizmin Selenlə təmin olunma dərəcəsindən ciddi şəkildə asılıdır. Natrium selenitin özü isə bu xəstəliyin müalicəsi zamanı səmərəli ola bilər.

08 İyun 2020

Paylaş